Magdalena Głodek, Katarzyna Thomas

Wydania nutowe dzieł Fryderyka Chopina w kolekcjach Towarzystwa Historyczno-Literackiego / Biblioteki Polskiej w Paryżu

Kolekcja nut Zofii Zaleskiej, z domu Rosengardt

Pianistka Zofia Rosengardt (12 V 1824 Warszawa – 23 II 1868 Saint Étienne) była córką Józefy z domu Bańkowskiej i Józefa Rosengardta, żołnierza napoleońskiego i uczestnika powstania listopadowego. W Warszawie Zofia utrzymywała bliskie kontakty z rodziną Chopina, zwłaszcza z jego siostrami. W 1843 r. wyjechała do Paryża, mając nadzieję, że poparcie listowne sióstr Chopina ułatwi jej możliwość otrzymania lekcji u mistrza.

W Paryżu znalazła się w środowisku Wielkiej Emigracji, gdzie poznała m.in Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Klementynę z Tańskich Hoffmanową i Stefana Witwickiego. Ten ostatni umożliwił jej kontakt z kompozytorem. Oto co Chopin pisał do Zofii z Nohant 16 czerwca 1843 r.:

Rodzice i siostry, a teraz Witwicki tyle mi dobrego o Pani piszą – że mocno żałuję, iż nie miałem przyjemności poznania i słyszenia Jej przed moim wyjazdem do Paryża… Nie tracę jednak nadziei widzenia Pani za moim powrotem i stania się użytecznym, o ile tylko w mojej mocy będzie.

 Proszę przyjąć zapewnienie najlepszych życzeń moich.

F. Chopin¹

Pierwsza lekcja odbyła się w listopadzie 1843 r. Do połowy marca roku następnego było ich dziesięć, ze średnią częstotliwością raz na miesiąc. W tym samym czasie Zofia poznała Bohdana Zaleskiego (1802-1886), którego poślubiła w 1846 roku. Przez pewien czas mieszkali na południu Francji w Hyères, potem w Fontainebleau, następnie w Paryżu. Mieli sześcioro dzieci, z których dwoje zmarło bardzo wcześnie.

Dziennik Zofii Zaleskiej przynosi zarówno interesujący obraz epoki, jak i oryginalne charakterystyki wielu znanych postaci artystycznego środowiska emigracyjnego. Sama Zaleska jawi się w nim jako osoba niezwykle pobożna, żywiąca patriotyczne uczucia. Jej zapiski są znane i badane szczególnie ze względu na fragmenty poświęcone Chopinowi. Osobowość i zachowanie wirtuoza w codziennych sytuacjach Zofia opisuje z perspektywy uczennicy uwielbianego mistrza. Kreśląc w Dzienniku barwny portet Chopina, uwypukla jego wrażliwość a zarazem chwiejność nastrojów i burzliwy temperament.

Za specjalną namową Bohdana Zaleskiego Chopin udzielił jej jeszcze dwóch lekcji w kwietniu 1845 i marcu następnego roku. Jak wyjaśnia Jean-Jacques Eigeldinger długie przerwy między lekcjami podyktowane były usposobieniem Zofii – «neurotycznym sposobem bycia» przejawiającym się «egzaltowaną postawą i nieuporządkowaniem», co niewątpliwie miało wpływ na jej relacje z kompozy torem. Mimo złożonych osobowości mistrza i uczennicy, stosunki ich pozostały przyjacielskie. Fryderyk Chopin był świadkiem na ślubie Zofii z Bohdanem Zaleskim. Odbył się on w grudniu 1846 r., w kościele Św. Rocha. Na tę właśnie okazję skomponował dla młodej pary dwa utwory o charakterze religijnym². O dalszych losach ich przyjaźni wiemy niewiele, aczkolwiek dedykacja z 16 stycznia 1848 r. na tytułowej stronie oryginalnego wydania Sonaty op. 65³ świadczy o podtrzymaniu znajomości.

Biblioteka Polska w Paryżu posiada egzemplarz książki Wieszcze oratorium Bohdana Zaleskiego, Poznań, nakładem księgarnii J.K. Żupańskich, 1866, (BPP FN 9333) z dwiema dedykacjami autora:

– dla żony, Zofii Zaleskiej: Zofii – Bohdan – Paryż – d. 19 Marca 1866 r.

– dla Feliksa Michałowskiego: Książkę tę w upominku od wdzięcznej rodziny oddaję naszemu miłemu Feliksowi Michałowskiemu w St. Etienne, jako dobrą pamiątkę po ś.p. Zofii mojej, którą kochał i pielęgnował po bratersku w ostatnich dniach jej życia. Józef Bohdan Zaleski. Paryż – d. 10 Marca 1868r.

Źródła:

HORDYŃSKI, Władysław: Zofia Rosengardt Zaleska, uczennica Chopina i jej pamiętnik. «Rocznik Biblioteczny» 1961 (z. 1-4), s. 139-158.

EILGELDINGER, Jean-Jacques: Chopin w oczach swoich uczniów. Przeł. Zbigniew Skowron. Kraków: Musica Iagellonica, 2000.

Korespondencja F. Chopin, PIW, 1955, t. II.

 *  *  *

Pierwodruki i inne wydania dzieł Fryderyka Chopina należące do Zofii Zaleskiej, odziedziczyła Maryla Bohdana Okińczyc-Zaleska (1872-1949, adoptowana córka Dionizego Zaleskiego, syna Zofii Zaleskiej i jej męża Bohdana), która przekazała je w darze Bibliotece Polskiej w Paryżu.

Cała kolekcja była dotąd skatalogowana według nr op., nigdy nie była oprawiona, niektóre egzemplarze zachowały oryginalną okładkę z kolorowego papieru. Wszystkie te egzemplarze wymagają pilnej konserwacji. Najbardziej wartościowymi dziełami w tej kolekcji są: Sonata op. 58, która nosi rękopiśmienną dedykację Chopina: Pannie Zofii Rosengart (sic) oraz Sonata na fortepian i wiolonczelę op. 65 również z dedykacją dla: Pani Zaleskiej/ 16 Stycznia 48 Ch.

Oprócz kolekcji nut Zofii Rosengardt zostały włączone do tego katalogu wszystkie możliwe wydania dzieł Chopina znajdujące się w Bibliotece Polskiej w Paryżu. Jest to katalog bez opisów materialnych, posiada jedynie ilość stron, dokładne daty i numery wydań oraz sygnatury BPP.

Ewa Talma-Davous, Anna Długosz

Œuvres pour piano par Frédéric Chopin - Leipzig, Aug. Cranz, (1898-1923)